Bipolyar pozğunluq nədir?
Bipolyar diametral şəkildə əks olan “manik” və “depressiv” əhval-ruhiyyəyə malik insanlarda bipolyar pozğunluğu təsvir edir. İki fərqli xəstəlik dövründə görülən maniya coşğulu və enerjili bir əhval-ruhiyyəni ifadə edərkən, depressiv intihara qədər uzana bilən kədərli depressiyanı ifadə edir.
Cəmiyyətdə hər 100 adamın 1-2%-ində görülən bipolyar pozğunluq tez-tez gənc yetkinlik dövründə, 15-35 yaş arasında baş verir və kişi və qadınlarda bərabər şəkildə görülür.
Maniya nədir?
Maniya içində olan insan (yəni “manik” xəstə) son dərəcə şəndir. Hamı ilə gülür, mahnı oxuyur, söhbət edir, amma xəstə şən olsa da, asanlıqla əsəbiləşə bilir. Bipolyar xəstəliyi (əhval pozğunluğu) olan insanlar, onların fikirlərini tənqid etməyə və ya çılğın davranışlarının qarşısını almağa çalışdığınız zaman çox qəzəbli ola bilərlər. Maniya “anormal” bir vəziyyətdir və insan şən, zarafatcıl və enerjili olsa da, onun bütün sosial harmoniyası pozulur.
Bipolyar pozğunluğun əlamətləri hansılardır?
Bipolyar pozğunluğu olan insanlar həddindən artıq yüksək əhval-ruhiyyədən həddindən artıq aşağı əhval-ruhiyyəyə keçid yaşayırlar. Manik simptomlar arasında enerji artımı, çox xoşbəxt və şən olmaq, vacib hiss və həyəcan kimi hallar olduğu halda, depressiv əlamətlərə enerji çatışmazlığı, dəyərsiz hiss etmək, özünə inamın aşağı olması və intihar düşüncələri daxildir.
Manik simptomlara aşağıdakılar daxildir:
- Xoşbəxt, şən və həvəsli hiss etmək
- Özünüzü vacib hiss etməyin
- Konsentrasiyanın və diqqətin yayınmasının azalması
- Cinsi istəyin artması
- Riskli qərarlar qəbul etmək
- Yuxu problemləri (yuxuya ehtiyacın azalması)
- Çox pul xərcləməyin
- Mühakimə qabiliyyətinin azalması
- Artan düşüncə və danışma məzmunu
- Təhrikedici, uyğun olmayan davranışların artması
- Alkoqol və maddə istifadəsinin artması
Depressiya əlamətləri də daxildir:
- Ümidsiz və pessimist olmaq
- Kədərli, narahat və bədbəxt hiss etmək
- Həyatdan həzz ala bilməmək
- enerji çatışmazlığı
- Unutqanlıq
- Konsentrasiyada çətinlik
- Dəyərsizlik hissi
- İştahda dəyişiklik; kilo itkisi və ya çəki artımı
- Çox yatmaq, yuxuya getməkdə çətinlik, gecə tez-tez oyanmaq
- Çarəsizlik və dəyərsizlik hissləri
- Ölüm və ya intihar düşüncələri
Depressiv epizod zamanı ən azı beş simptomun iki həftə və ya daha çox davam etməsi gözlənilir. Depressiv və manik hücumların şiddətli olduğu hallarda varsanılar və hezeyanlar kimi psixotik simptomlar da müşahidə oluna bilər.
Bipolyar pozğunluğun səbəbləri
Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, bipolyar pozğunluğun səbəbləri arasında genetik faktorlar var. Genetik olaraq bipolyar pozğunluğa meylli insanların yaşadığı stresli həyat bu xəstəliyə səbəb ola bilər. Genetik meyldən əlavə, beyin inkişafı və beyin hüceyrələri arasında əlaqəni təmin edən neyrotransmitterlərin də bipolyar pozğunluğa səbəb olduğu düşünülür. Ailə üzvlərinin bipolyar xəstəliyi olan insanlarda bipolyar pozğunluğun baş vermə ehtimalının olduğu bildirilir.
Bipolyar pozğunluğun inkişafında rol oynayan risk faktorları hansılardır?
- Kifayət qədər fiziki fəaliyyət göstərməmək
- Pis yemək vərdişləri
- Dərmanların yan təsirləri
- Biznes problemləri
- Stresli həyat
- Adrenalin, insulin, stress hormonu və kortizol sistemlərində dəyişikliklər
- Cinayətin yüksək olduğu ərazidə yaşamaq
- Maliyyə problemləri
Bipolyar pozğunluğun diaqnozu necə qoyulur?
Hər bir insana müxtəlif alt tipləri, şiddəti, intensivliyi və tezliyi ilə bipolyar pozğunluq diaqnozu qoyulur. Xəstəliyin müalicəsinə başlamazdan əvvəl həkim tərəfindən bipolyar test aparılmalı və psixiatrik diaqnoz qoyulduqdan sonra müvafiq müalicə forması seçilməlidir.